Легенды озера Нарочь две легенды возникновения озера

Легенды возера Нарач на беларускай мове

Шмат месцаў на зямлі вядзьмарскіх і загадкавых, але край азер, лясоў і балот – заўседы таямніца, натхненне, казка.

Без легенд і казак, народжаных народам Нарачанскага краю, не будзе аповяд пра яго поўным. Толькі аб самім возеры Нарач захавалася некалькі легенд.

Адна з іх распавядае пра тое, што даўным-даўно ніякіх азер тут не было. Стаяў усюды глухі, дрымучы лес. У лесе, у хатцы жыў ляснік са сваей дачкой. Дачка была дзіўнай прыгажуняй з доўгімі бялявымі, як лен, валасамі.

Дачуўшыся аб незвычайнай прыгажосці дзяўчыны, да яе прыязджалі сватацца жаніхі. Але Нара, так звалі прыгажуню, усім адмаўляла. Яна ўжо любіла моцнага і адважнага юнака, які, да таго ж быў майстрам на ўсе рукі.

Аднойчы летам, у ліку іншых падарункаў, юнак падарыў Наре люстэрка, са словамі: «Беражы яго, яно чароўнае, яно адліта з рудниковых пясчынак. У яго празрыстай глыбіні ты зможаш убачыць свой лес». Тады Нара зазірнула ў люстэрка і ўбачыла: яснае чыстае неба, возера колеру неба, хвалі закіпае стромкія і чайка над вадою лунае.

Але ў той момант нішто не прадвяшчала дрэннага каханым, і Нара нічога не зразумела з свайго бачання. Лета прайшло, наступіла восень, яна-то і прынесла бяду. Слугі аднаго з мясцовых багацеяў наляцелі ў хатку лесніка, яго забілі, а дачка схапілі і адвялі да гаспадара.

Плакала Нара і чакала дапамогі ад каханага. І дапамогу прыйшла. Юнак прабраўся ў палац, забіў ненавіснага пана, але прачнулася варта... Ускочыўшы на коней, любасныя паспрабавалі сысці ад пагоні, а яна ўсе бліжэй і бліжэй, і вось ужо наганяе. Юнак адправіў Парушэння ў бок яе дома, а сам адвеў пагоню.

Прымчалася дзяўчына на кані да таго месца, дзе быў яе з бацькам дом, і ўбачыла толькі папялішча. У знямозе апусцілася яна на зямлю і стала чакаць жаніха. Шмат прайшло часу, а юнак усе не з'яўляўся. І тады успомніла Нара пра люстэрка, зазірнула ў яго і ўбачыла – ляжыць на ўзгорку цела забітага юнакі, варта над ім верны конь ды крумкач кружыць. У жаху выпусціла дзяўчына люстэрка...

Таксама існуе іншая легенда ўзнікнення возера Нарач:

Калісьці на беразе вялікага возера з крыштальна-празрыстай вадой жыла дзяўчына Нара. На заходзе любіла яна сядзець ля вады на пяшчаным беразе і спяваць, падыгрываючы сабе на арфе.

Аднойчы песні Нары пачуў пан, стары ўдавец, і захацелася яму ўзяць дзяўчыну ў жонкі. Але ў Нары быў жаніх, і яна адмовілася. Тады слугі забілі хлопца, а дзяўчыну прывялі ў панскія харомы.

У ноч перад шлюбам Нара падпаліла палац і паспрабавала ўцячы. На беразе яе нагнала палацавая ахова. Калі Нара зразумела, што ад пагоні не сысці, кінулася ў ваду.

З таго часу і называюць возера яе імем — Нара або Нарач.

Яшчэ адна легенда распавядае пра тое,

​што даўным-даўно азер тут не было, а стаяў густы дрымучы лес. У лесе ў хатцы жыў ляснік са сваей прыгажуняй дачкой. Многія прыязджалі да яе сватацца, але яна любіла адважнага і моцнага юнака, які да таго ж быў майстрам на ўсе рукі.

Аднойчы юнак падарыў сваей каханай люстэрка і сказаў: «Беражы яго, яно чароўнае і адліта з крынічных пясчынак, у ім ты ўбачыш свой лес.» Калі дзяўчына зазірнула ў люстэрка, то ўбачыла возера колеру неба і чайку, самотна парящую над хвалямі, але яна нічога не зразумела з гэтага бачання.

Аднойчы багаты памешчык паляваў у тых месцах, убачыў прыгажуню Галіну і загадаў сваім слугам даставіць яе ў яго замак. Каханы паспяшаўся на дапамогу. Забіўшы ненавіснага пана, маладыя сабраліся бегчы, але прачнулася вартавога, і юнак, загадаўшы Галіне схавацца, адвеў пагоню.

Доўга чакала дзяўчына свайго жаніха, але так і не дачакалася. Успомніўшы пра люстэрка, яна зазірнула ў яго і ўбачыла ляжачага на зямлі юнака. У роспачы выпусціла дзяўчына люстэрка і там, дзе ўпалі серабрыстыя аскепкі, зазіхацелі возера: з самага вялікага ўтварылася возера Нарач, сама ж дзяўчына ператварылася ў чайку, якая да гэтага часу кружыць над вадой і кліча свайго каханага.

Іншая легенда абвяшчае,

што не было Нарачы тут, не было Баторына і Мястра. Не было гэтых бялявых прыбярэжных бяроз, крыку чаек і выбеленых стагоддзямі аблокаў. Была толькі гінула, чорная зямля, як і яе ограбленная лес. І жыла на гэтай зямлі непрыгожая, як і сама зямля, дзяўчына Аленка. Але душой была Аленка святлей за самы белы дзень – столькі непрыкметнага хараства таілася ў ей.

Радаваліся дабрыні дзяўчыны простыя людзі, не раз сушыла яна слезы іх горкіх няшчасцяў. І ўсім сэрцам палюбіў непрыгожую дзяўчыну хлопец-прыгажун. Толькі сярод людзей былі і злыя людзі. Яны дакаралі, павучалі яго: «Не трэба мець вачэй, каб бачыць, якая непрыемная твая выбранніца».

Захліснула пакутай, смуткам параненае сэрца. Да рассветных зорь хлопец насіў па зямлі чорную смутак, і яна лілася з сэрца журботнай, сумнай песняй. І столькі непадробнага пачуцця было ў яе простых словах, столькі жадання надзяліць прыгажосцю ўвесь свет! Не магла песня не крануць сэрца добрага чараўніка. І ен, расчувствовавшись ею да слез, вырашыў дапамагчы бядзе юнакі: падараваў яму чароўнае люстэрка.

Посмотрелась ў люстэрка Аленка – прыгажуняй стала. Пасвятлела на чорнай зямлі ад яе дзіўны прыгажосці. У сведкі іх шчасця склікаў юнак ўсіх добрых людзей. Упершыню яго сэрца спявала пра шчасце. Аднак нядоўгім было яно.

Пачуў пра цуд князь з палаца. Зайздрасцю засвяціліся хітрыя вочы, калі прыгажуня пераступіла княскі парог. Гэта скарб за ўсе мае даражэй, - толькі і сказаў князь. Закаханых разлучылі. Праклінаючы сваю прыгажосць, жорстка пакарала ў палацы князя чароўнае люстэрка дзяўчына: разбіла яго, і ў шумным радасным гомане прыснуло яно дробнымі асколкамі-пырскамі. І там, дзе ўпалі асколкі, імгненна з'явіўся крыніца, забілася паспяхова і бурна.

Пад хвалямі, празрыстымі і светлымі, як само каханне, хаваў ен княскі палац. А калі пенныя хвалі супакоіліся, вачам людзей адкрыўся цуд: раскінулася перад імі вялізнае блакітнае возера. І тыя, хто глядзеўся ў яго, прыгажэлі душой і сэрцам. А Нарач – значыць, названая хлопца, кажуць людзі. У кожнай казцы прыгажосць і каханне, каханне і трагедыя...

Яшчэ адна легенда расказвае,

што даўным-даўно ў гэтых цудоўных маляўнічых месцах жылі працавітыя, адкрытыя душой і сэрцам, людзі. Беражліва і з любоўю ставіліся да лясоў, азераў, лугах і палях, як да сваей роднай маці, якая іх выпестовала і ўзгадавала. Разумелі мову птушак і звяроў, шолах лісця і травы, плескат азерных хваль.

У гэтым Богам береженом краі, на ўскрайку густога лесу, стаяла весачка, у якой жыла дзяўчына-прыгажуня, быццам бы народжаная сонцам. Імя яе было Нара. Многія аглядваліся на яе, ды толькі сэрца Нары было аддадзена адзінаму каханаму чалавеку – Рочу. Рочь – хлопец высокі, стройны, моцны, працавіты. Бог надзяліў яго добрай, светлай душой і чароўным дарам майстраваць прадметы, якія валодаюць цудадзейнай сілай.

Вельмі ен любіў сваю Парушэння, дня не мог пражыць без яе. Моцна хацелася Рочу зрабіць каханай якой-небудзь незвычайны цудоўны падарунак. Дзе б ен не быў: у лесе, на недалекай речушке, у полі – адусюль прыносіў дадому чароўныя кропелькі расы і крынічныя пясчынкі, якія свяціліся першымі праменьчыкамі сонца, пераліваліся колерамі вяселкі, месяцовым водбліскам ракі. І калі кропелек-пясчынак сабралася шмат, Рочь адліў з іх цудоўнае люстэрка, якое стала валодаць цудадзейнай сілай – магло прадказваць лес чалавека.

Аднойчы, на чароўную купальскую ноч падарыў Рочь сваей каханай Наре гэта цудоўнае люстэрка, сказаўшы: « Беражы яго, яно чароўнае, у ім ты можаш убачыць тое, што чакае цябе наперадзе!» Паглядзеўшы ў яго, дзяўчына ўбачыла вялікае возера колеру блакітнага неба і самотна парящую чайку над ім, але нічога не зразумела з гэтага бачання.

Скончылася дзівосная Купальская ноч, маладыя хлопцы і дзяўчаты разыходзіліся па хатах і ў гэты час адкуль ні вазьміся з«явіўся на беразе возера страшны Змей. З чужых краеў приползло цуд брыдкае, страшыдла рагатая. Спадабалася яму чароўнае возера ў бурштынавых берагах і ен пасяліўся ў ім. Счарнеў возера, высахлі лесу на берагах яго, нават сонейка не з»яўлялася з-за чорных аблокаў. Стала змрочна, няўтульна, страшна ў гэтых краях.

З таго часу пачалі знікаць мясцовыя прыгажуні: птушкі паляцелі, танцорки, майстрыхі лепшыя. Пойдзе да возера якая-небудзь, таму не вяртаецца. У многія дамы прыйшла бяда. Пайшлі чуткі, што вадзяны Змей, якога празвалі Горебедом, дзяўчат забірае да сябе ў возера на забаву.

Адзін раз у годзе, у летнюю купальскую ноч, калі поўню. залівае возера срэбным святлом, Змей выпускае сваіх нявольніц да ўзыходу сонца. І водзяць яны карагоды, ткуць-вышываюць, гуляюць на дудочках, ды песні спяваюць сумныя. І так тужліва-жаласліва яны выводзяць мелодыю сваімі пяшчотнымі галасамі, што людзі, не гледзячы на страшнага Змея, усе роўна прыходзяць у купальскую ноч да возера, каб паслухаць іх крыштальнае спевы.

Прыйшла і Нара з сяброўкамі паслухаць цудоўныя спевы. Плакалі і не заўважылі, як Змей выйшаў з вады і падкраўся да дзяўчат; схапіў самую прыгожую з іх – Вонкі – і ў ваду.

Даведаўся Рочь пра гора страшнае, кінуўся да возера, ды нічога не мог зрабіць: возера глыбокае, дзе знаходзіцца пячора Змяя – не ведае. Тады змайстраваў ен сабе гуслі чарадзейныя, са звонкімі струнамі; стаў гуляць так, што зямля скалыналася, падымаліся вялікія хвалі, возера выходзіла з берагоў.

Не стала нідзе спакою ад гэтых гукаў Змяю Горебеду. І выйшла пачвара з вады, і крыкнуў Рочь:

- Вярні мне маю нявесту, Парушэння каханую, а сам выбірайся з гэтых месцаў!

- Калі хочаш атрымаць Парушэння назад, ты павінен аддаць мне свае чарадзейныя гуслі і стаць такім жа як я!

- Я павінен стаць Змеем?!

- Так! Ты прымеш мае аблічча, а я стану чалавекам, і буду жыць на зямлі, сярод людзей: буду працягваць несці зло і гора ў гэты свет.

Рочь зрабіў выгляд, што пагадзіўся на гэта. Змей адпусціў Парушэння і запатрабаваў у Rocha аддаць яму гуслі. Але ў апошні момант юнак змог ударыць па струнах з апантанай сілай. Ад пранізлівых гукаў Горебед зваліўся нежывым. І ўсе ж праклен пачвары паспела адбыцца: Рочь ператварыўся ў Змея, але душа яго засталася ранейшай: добрай і спагаднай.

Ен не губіў людзей, а дапамагаў ім. Аднойчы зімой некалькі рыбакоў праваліліся пад лед, ніхто не мог ім дапамагчы. Іх крыкі аб дапамозе пачуў Рочь. Ен выграб на беразе дзве жмені зямлі і насыпаў у возера, на гэтым цудадзейным пяшчаным востраве і выратаваліся рыбакі. З тых часоў у народзе сталі называць Роча Добродаром.

Нара не змагла перажыць расстання з каханым. Доўга плакала яна, гледзячы на падарунак Роча – чароўнае люстэрка, успамінала далікатныя сустрэчы і добрыя, крыху сумныя, вочы свайго каханага. Выпала чароўнае люстэрка з аслабелых рук, пырснула яно дробнымі асколкамі – праменьчыкамі. І там, дзе ўпалі асколкі, імгненна забілі бурлівыя крыніцы-крынічкі, напаўняючы возера светлай і празрыстай, як сама любоў Нары і Роча, вадой.

А дзяўчына ператварылася ў белокрылую чайку, якая да гэтага часу летае над азерамі, няўцешна плача і кліча свайго каханага... Імены закаханых, зліўшыся разам, далі назву возера Нарач, на берагах якога калі-то юныя Нара і Рочь святкавалі Купалле.

Непадалек ад возера Нарач размясцілася маляўнічае азярцо Знак, якое ўтварылася на месцы, дзе Змей Добродар браў зямлю. А там, дзе гэтая зямля лягла, з'явіўся востраў – Востраў Змяя Добродара.

У гушчары старых бароў, як сляза, упаўшая з неба, блішчэла вялкае воз­ера. Вельмі прыгожым яно было. Расказы пра яго чароўнасць ішлі ад паселішча да паселішча і нават уделёкія крашы заходзіш.

А яшчэ казалі людзі, што ў вёсцы, якая прыляпілася да аднаго з берагоў возера, жыла дзяўчына-сіраціна па імені Найрыта, а аднавяскоўцы звалі яе Нарай. Вочы яе блакітныя, колеру азёрнай хвалі, заўсёды весела усміхаліся. Залацістыя валасы тугой касой абкручвалі галаву. Голас у яе быў высокі і гучны. Бывала, сядзе на беразе пад разлатстым клёнам, дзе збіралася звычайна моладзь, на гусельках грае і спявае. Спачатку голас павольна плыве, а пасля ўзлятае высока і ляцiць над пабярэжжам. У гэты час і птушкі спынялі свой спеў. Людзі забываліся пра свае гора.

Аднойчы, калі Нара спявала, праязджаў вёскай пан, стары ўдавец. Пачуў ён дзівосную песню і загадаў спыніць каня. Слухаў, слухаў і сказаў Нары:

—Прыгожая кветка вырасла ў нашым краі. Табе толью спяваць у маіх пакоях.

—Кепская з мяне будзе служанка, — прамовіла Нара.

—Ты будзеш гаспадыняй, жонкай маёй, — зазначыў пан.

Вакол Нары сядзелі на зялёнай мураве хлопцы і дзяўчаты. Адзін з іх, чарнявы хлопец, падышоў да пана.

—Гэта мая нявеста, — сказаў ён, — а пан няхай сярод паноў жонку шукае.

—Аці не сын ты таго Пятра, што бунтаваў мне народ? — успомніў пан, чырванеючы ад злосці. I залемантаваў: «Узяць яго!».

Прыслужнікі звязалі Андрэйку і павезлі ў маёнтак. Больш яго ніхто не бачыў. Праз некаторы час пасля гэтага здарэння пан зноў прыехаў да Нары даведацца, ці згодна яна да шлюбу. Дзяўчына зрабіла выгляд, што згадзілася. Тут жа дамовіліся пра вяселле.

Надышоў гэты дзень. Злосны вецер гнаў цёмныя хмары, а лес спяваў жалобныя песні Нара ехала на фурманцы ў маёнтак, у руках трымала пакунак. Сустрэлі яе служаню. Завялі ў панскія пакоі і апранулі у шлюбнае адзенне. I Нара выйшла такой прыгажуняй, што ні пяром апісаць, ні ў казцы расказаць. Пакланілася яна пану ды папрасілася перад шлюбам крышку адной пабыць у пакоях. Пан згадзіўся. Ходзіць ён па двары, на служанак пакрыквае і на дзверы паглядвае.

А Нара тым часам з пакунка дастала смаляю ды падпаліла пакоі адзін за другім. I калі шугануў чорны дым з вакон, а на даху заскакалі чырвоныя языкі полымя, выскачыла праз вакно і на сваей фурманцы, паганяючы каня, паехала ў вёску. Прыйшла на тое месца, дзе з Андрэйкам часта сустракала ўсход сонца, прыхілілася да клёна і горка заплакала.

Ды тут пачуўся конскі тупат. Прыехалі панскія служакі. Бегалі па ўсёй вёсцы. Людзей бізунамі білі. Дапытваліся, дзе Нара.

—  Вось яна, — закрычаў адзін з іх.

—  Жывую не возьмеце, — крыкнула ворагам дзяўчына і кінулася да возера.
Цёмныя хвалі з белымі грабянямі ішлі адна за другой, а на беразе калыхаўся човен. Той човен, у якім Нара з Андрэйкам не раз каталіся. Спрытна і ўмела ўхапілася яна за карму і, адштурхнуўшыся ад берага, села ў човен.

—  Я адпомсціла, пан, за Андрэйку, за яго бацьку і за ўсіх тых, хто загінуў
ад тваіх рук у тваім маёнтку, — прашаптала Нара.

Ад злосці панскія служакі кінулі гуслі іў возера. А човен адплываў усё далей і далей, потым зусім знік у хвалях. Усю ноч бушавала возера. Стагналі хвал1...

3 таго часу назвалі людзі возера імем смелай дзяўчыны. Да нашых дзён дайшла назва Нарач.